ชิ้นเด็ดล้านนา (5) พระเจ้าหน้อย
วิลักษณ์ ศรีป่าซาง / เรื่อง และภาพ
ดนัย ศิริกาญจนากุล / ดูแลการพิมพ์ผิด

วัดในล้านนาบางแห่ง ณ ปัจจุบัน นิยมสร้างพระเจ้าตนหลวง คือหลวงจนมองเห็นได้ไกล ๆ แอบคิดว่า คงแข่งกันสร้างว่าใครจะหลวงกว่า คงมีหลายเหตุปัจจัย คนสร้าง คนออกทุน สล่าวัด และคนมาแอ่ววัด

แต่เดิมพระเจ้าจะอยู่วัด เรือนเป็นที่อยู่ของคน สังเกตว่า เรือนอย่างล้านนาไม่มีหิ้งพระ ไม่มีห้องพระ เหนือเติ๋นเป็นที่ไว้ขันผี ขันครู และสัพพะอย่าง อันเกี่ยวเนื่องกับความเชื่อ

ครั้นพอไล่ผีออกบ้าน เอาพระเจ้าไปตั้งแทน หน้าพระเจ้าเบนไปทิศตะวันตก แผกรีตรอยแต่เดิม ครั้นจะให้พระเจ้าหันหน้าไปทิศตะวันออกเหมือนในวิหาร คนนอนเติ๋น คิดว่าเอาตีนชี้หน้าพระเจ้า บาปจะขบหัว

พระเจ้าเข้ามาอยู่บนบ้านเมื่อใดก็ไม่รู้ พ่ออุ๊ยว่า ขนาดพระสามพระสิบสองลำพูน เอาขึ้นเรือนต้องคว่ำหน้าไว้ ไม่เช่นนั้นจะกวนควีหละอ่อนเด็กน้อยไม่ได้หลับได้นอนกัน

ส่วนพระละงั่งอีเป๋อพ่องัด ต้องเอาไว้ใต้กระได ขืนเอาขึ้นเรือน ลูกสาวหรือเมียแพงจะซุกชน คำเมืองว่า (ฮ้าย ห.) คือปรารถนาแต่อันนั้นอยู่ไจ้ ๆ

พระเจ้าที่จะเขียนถึงต่อไปนี้ เป็นพระเจ้าองค์หน้อย องค์มะลิกจิกจ๊อก มาจากสรรพะถิ่น สาธูปเป็นพระบูชามีขนาดเล็ก จะห้อยคอก็หนัก จะตั้งบูชาก็เล็กเกิน คนเมืองว่า พระฮ่างมะ หมายถึงครึ่ง ๆ กลาง ยังมีคำสร้อยอีกว่า ฮ่างมะฮ่างแมน

พระเจ้าฮ่างมะ ราคามักจะถูกกว่าองค์เล็กห้อยคอ หรือถ้าหน้าตักใหญ่เกินสามนิ้วราคาก็พุ่งปรี๊ด ฮ่างมะ หน้าตักประมาณนิ้วสองนิ้ว "ตั้งก็เล็ก แขวนก็หนัก"

เราเก็บพระเจ้าหน้อยฮ่างมะเพราะราคาไม่แพง ขอให้มีสารูปพระเจ้าก็พอ ตั้งไว้ให้เด็กเข้ามาศึกษา หรือนำไปให้นักศึกษาดูที่ห้องเรียนได้ก็ไม่ลำบาก

สอนทัศนศิลป์รินหลวง และการท่องเที่ยวเอี่ยวรู้เกี่ยวกับล้านนาคดี เพื่อแนะให้อาคันตุกะได้เข้าใจ ดูแต่ภาพฉาย นอกจากไม่รู้ไม่เข้าใจ ยังหลับอีก

พระเจ้าหน้อยมีเสน่ห์ทางศิลปะนะ วินิจดูเห็นความละเมียด สล่าช่างประจงสรรค์ ด้วยว่าเล็กขนาดนี้ ตาต้องดี ใจต้องสมัครรักใคร่

มีทุกปางทุกศิลปะ ล้านนา ล้านช้าง ฉาน ชนเผ่า เป็นสำริด เป็นทอง เป็นงา เป็นไม้ เป็นหินก็มี งามบ้างไม่งามบ้าง จะได้สำแดงอัตลักษณ์ของผู้สร้างจากแหล่งต่าง ๆ

ความงามเป็นของใครของมัน จุดประสงค์เราว่า คงค้ำชูศาสนาให้ถึง 5000 พระวัสสา ใช้เคารพนบไหว้ หรือในพิธีกรรมความเชื่อ

พระเจ้าหน้อยฮ่างมะ สำหรับเรา เป็นตัวอย่างทางประติมากรรมสำหรับยุวชนศึกษาได้เป็นอย่างดี ชิ้นใหญ่ไปดูในพระวิหารในพิพิธภัณฑ์ก็ได้

พุทธพิมพาสารูปเจ้า เป็นของเก่าหายหกตกหล่น หรือไม่ก็พลัดหายไปสู่ต่างบ้านต่างเมือง ที่อยู่บ้านเราบางท่านเก็บเหมียดไว้อย่างดีไม่มีโอกาสเห็น ของเราใครอยากดูก็ได้ดู เวลาว่างตรงกัน ได้แบ่งปันกันชม

อย่างน้อยเทวาประจำองค์พระ หรือผีครูสล่าผู้สร้างจะรู้ได้เห็นว่ามีคนยินดี มีผองเราทั้งหลาย แต่งใจใสศรัทธา ยอมือไหว้สากัน บุญเนาะบุญ สาธุ สาธุ สาธุ.