ปู่จ๋ารย์ พ่ออาจารย์ พิธาจารย์ พิทยาจารย์ 
อาจารย์ผู้ประกอบพิธี

วิลักษณ์ ศรีป่าซาง

ใกล้เดือนชีปีใหม่เข้ามาแล้ว ฝนห่าน้อยลงมาพอเซาร้อนได้บ้าง ถึงแม้ไม่ฉ่ำไปถึงหัวอกแม่ธรณีก็ตาม

แมงเม่าแมงมันยังไม่ออกล่า ไม้ป่าเพิ่งป่งใบอ่อนยังไม่เขียวเข้มเต็มผืน ดอกไม้อย่างเล็บมือนาง โมกซ้อนข้างเรือน หวานข้าวใหม่ ขจรสลิดหว่านกลิ่นอวลอบ ลมใบไม้หล่น นานๆ มาที ฤดูนี้ ฤดูไหว้ผีเลี้ยงผี ผู้มีผีประจำตนก็เริ่มออกอาการ

ตำนานว่า พระนางจามเทวีศรีหริภุญไชย นำพาพุทธศาสนาเข้ามาราว พ.ศ.1300 ประมาณนั้น คนเก่าคนเดิม ณ แดนดินถิ่นขลัง เป็นของคนพื้นถิ่น นับถือผีเคารพนบนอบธรรมชาติเป็นที่ตั้ง อันใดดีไม่ดีเอาประสบการณ์เข้าชี้ ไม่ดีเกิดซ้ำๆ ก็เป็นจารีตว่าไม่ควรทำ สิ่งใดเพลินใจม่วนงัน อยู่กันเป็นสุขก็ว่าสิ่งดี ศาสนาผีไม่มีมอก หรือมาตรากำหนดเป็นลายลักษณ์ชัดแจ้ง ผีบ้านโน้นกะผีบ้านนี้รีตรอยรักษาปฏิบัติอาจต่างกัน แต่ก็ไปในทิศทางเดียวกัน เพราะศาสนาผีไม่มีรูปเคารพ ขืนปั้นรูปผีเป็นสรณะกราบไหว้ ตายล่ะ ผีตายเก่าเน่านานจะทำกะไรดี

พุทธมาแทนที่ผี ณ ถิ่นเถื่อนถ้ำดอยก็เหิงเมินนาน ปีนี้ พ.ศ. 2560 แล้ว ผียังอยู่ในดีเอ็นเอหมู่เราเจ้าข้าอย่างสมบูรณ์

คนหนุ่มไปคัดเลือกทหาร ผีพราหมณ์พุทธวุ่นวายกันใหญ่ คนเสริมดั้งทำคางเป็นเกาหลีญี่ปุ่น เกินครึ่งมีผีปู่ย่าคาเรือน คนหนุ่มนับแต่วัยหำแดง จนย้อมผมเป็นฝรั่ง เม่ยไข้ไม่หายขาด ต้องไปบอกกล่าวเล่าความให้เจ้าที่ผีร้ายฟัง หลังจากไปโรงยาแล้วไม่หายขาด

ก็ปฏิทินว่ามี 12 เดือน พุทธมีสิทธิ์เหนือผีอยู่แค่ ช่วงเข้าวัสสา 3 เดือน อีก 9 เดือนที่เหลือ ผีกินเรียบเลี้ยงผีได้ เข้าทรงได้ ส่วนฮินดูหมู่พราหมณ์นั้น เป็นของนอกเช่นเดียวกับพุทธ ดูจากการเคารพนบไหว้ผองเราไม่แน่ใจว่าเทพทั้งหลายมาสู่แผ่นดินนี้เมื่อใด

อ่านตำราก็ว่าจากอินเดียเข้าทางภาคใต้ ไต่ไปสู่เขมร แล้วค่อยลามมาสู่บ้านเรา ถ้าดูตามพิธีกรรมแล้ว นับผีเป็นประถมบทแห่งความเชื่อ แล้วก็พราหมณ์ จึงเป็นพุทธ แยกย่อยไปอีกมีพราหมณ์เก่าพราหมณ์ใหม่ พุทธก็มีพุทธเก่าพระนางจามฯ พุทธใหม่นิกายสวนดอก และพุทธใหม่กว่านิกายป่าแดง และเมนี่พุทธมากกว่าจะนับนิ้วในปรัตยุบัน

เอกสารพับสาหลายฉบับว่า “โอมพระปิ๊ดสะหนู (พระวิษณุกรรม) แต่กลับหมายถึงพระพิฆเนศ ด้วยเห็นมีหนูเป็นรูปปั้นรวมอยู่ด้วย แสดงว่าภาษายากแก่การเข้าใจ

พิธีขึ้นท้าวทั้งสี่ เห็นได้ชัดเลยว่า ต้องแย่งซีนก่อนพิธีสงฆ์ในตอนสาย และที่สำคัญ เงินใส่ซองปู่อาจารย์ ต้องเท่ากับตุ๊หลวง และปู่จารย์ตามรีตเดิม มีสิทธิ์กินข้าวพร้อมๆ กับการถวายเพล เพราะมีศักดิ์และหน้าที่เสมอกัน

ปู่อาจารย์ ล้านนาว่า "ปู่จ๋ารย์" นรีท่านหนึ่งว่า ไม่ชอบคำนี้ให้ใช้คำว่า “พ่ออาจารย์” เหอะ นี่ก็แปลก

คำนี้หมายถึงอาจารย์ผู้ประกอบพิธี จะเป็นไวยาวัจกร อาจารย์วัด มัคทายก ได้หมดถ้าสดชื่น บุคคลากรประกอบศาสนกิจ ทั้งสิ้นต้องเคยบวชเรียนเป็นพ่อหนานคือเคยเป็นภิกษุมาก่อน มีสำนวนล้านนาว่า “น้อยบ่ดีเป็นอาจารย์ หนาน บ่ดีเป็นช่างซอ” คือความรู้ไม่พอจะเป็นผู้ประกอบกิจนั้นๆ ส่วนช่างซอ มักมีคำแผลงๆ ในทางโลก ดูไม่ดีถ้าพี่หนานจะเป็น

มีคำศัพท์ใหม่ได้ยินแล้วทึ่งสำหรับปู่อาจารย์ คือ "พิธาจารย์" ถามเจ้าตัวก็แปลว่า “อาจารย์ผู้ประกอบพิธี” เราว่าแปลได้แปลกดี น่าจะใช้ “พิทยาจารย์” ซึ่งหมายถึงผู้มีความรู้ในกิจแห่งความเชื่อมากกว่า

เพราะอายุยังน้อยจึงต้องตั้งศัพท์ใหม่ไว้รองรับ นี่เป็นปัญหาใหญ่เพราะหน้าตาอย่างเกาหลี แต่ดีกรีเป็นปู่จ๋ารย์ เป็นพ่อพราหมณ์ ครีมหน้าเด้งยังเช็ดไม่หมด จะให้เรียก “ปู่จารย์, พ่ออาจารย์” คนเมืองว่า มันบ่เปิง จึงมีคำศัพท์ใหม่ดังว่า ที่ว่านี้ไม่ได้ตำหนินะ เพียงแต่จะค้นหาคำใหม่ไว้รองรับ มีพิทยาจารย์ทำหน้าที่บวงสรวง เชิญเทวา ไหว้ครู ยกครู อัญเชิญเทพ ดูคล่องตัวและสง่างามแถมมีความรู้ทางโลก ปริญญาตรีโทเอก

ก็เอาเถอะ ได้หมดถ้าสดชื่น สรุปคือ อาชีพนี้ ต้องรอบรู้ทั้งผี พราหมณ์ พุทธ ทำหน้าที่แทนผู้ไม่รู้เรื่องหรือขี้เกียจทำ จำต้องนิมนต์, เชิญ, วิงวอน ฯลฯ มาทำหน้าที่แทน โดยสรุปแล้วผู้ที่ไม่เปิงทำหน้าที่นี้คือ ภิกษุ เพราะเป็นเรื่องของผีทั้งแท่ง

แต่ก็นะ ได้หมดถ้าสดชื่น ถ้าตุ๊เจ้าจะทำก็ทำได้ ใครจะไปว่า ก็เล่นเอานรกมาขู่ ไม่ลบหลู่แต่ก็เกรงไง ลดบทบาทจากผู้ทรงศีลเป็นผู้บอกกล่าว ในทางผีเราเรียกว่า “ตั้งข้าว” คือทั้งประกอบพิธีและจัดรูปแบบพิธี เท่ไปอีกแบบ

เดือนผีทั้ง 9 เดือนในล้านนา เป็นอะไรที่น่าตื่นเต้น ม่วนงันสันเล้า ถ้าจะเอาทีละเรื่อง 365 วัน หักวันเข้าพรรษาออก รับรองว่าเล่าไม่จบไม่สิ้นเป็นแน่ ในช่วงที่ประเทศไทยผีเข้าผีออกเช่นนี้ หนีจากครูไปเป็นปู่จ๋ารย์ถ้าจะดี.