มหาว่านยา 
วิลักษณ์ ศรีป่าซาง / เรื่อง
นันทพัฒน์ สุรสิงห์โตทอง / ภาพ

เราเองอายุก็ใกล้เกษียณฯ แล้ว แปลกจริงชอบเล่นตุ๊กตุ่นตุ๊กตา อย่างบรรดาลูกเป้งรูปเป็ดรูปนกสิงห์สาราสัตว์ ไม่ใช่ตุ๊กตายางอย่างชาวญี่ปุ่นนะ บรรดาลูกเป้งทั้งหลาย เราเอามาวางเรียงกัน ไล่ชนกันก็มี มหาว่านยา บางครั้งเรียกตุ๊กตาว่านยา ก็เป็นหนึ่งของชอบ งามรักทองชาดดึงดูดอารมณ์ยิ่งนัก

มหาว่านยา เป็นของต่างถิ่น แต่มาปรุงแต่งแข่งงามในถิ่นเรา ถือเป็นของต่างวัฒนธรรมนำเข้า เป็นทั้งเครื่องรางและว่านยา

จำได้ว่า ท่านขวัญวัดล้านตองสันกำแพง (มรณภาพ) เราเองคำนบครพยำท่านสุดๆ ท่านเคยบอกให้เราเก็บรักษาไว้ ว่านี่เป็นของดีวิเศษ อีกหน่อยจะไม่มีให้เห็น สร้างใหม่ก็ไม่งามเท่า ท่านว่าฤทธีนี่เกินจะพรรณนา ฤทธีพิเศษนั้นมีหลายข้อ... (เรายังไม่เคยเล่าให้ใครฟัง)

มหาว่านยาแต่ละแบบแต่ละสำนัก ฟังว่ามีตำรับเฉพาะตนไม่ค่อยมีใครยอมเปิดเผยสูตร ว่านยาสักเป็นผงสมุก(คนเหนือเรียก สะมุก) ผสมตัวยาปั้นเป็นรูปต่างๆ เช่น พระพุทธ ยักษ์ หรืออื่นๆ ส่วนมากจะปิดทอง มีหลายขนาด

รูปแบบมหาว่านยานั้น มีเรื่องเล่ากำกับว่า ที่ต้องใช้รูปพระ รูปยักษ์ก็เพื่อป้องกันผีมาขโมยฤทธิ์ยาไป หรือเป็นสิ่งจำหมายว่า เป็นยาประเภทใด ซึ่งจะกำหนดรู้เฉพาะหมอครูที่สร้าง หรือสายที่สร้างเท่านั้น

ร่องรอยการใช้งานคือ จะเจาะเนื้อผงยาจากใต้ฐานผสมหมึกสักหรือหมึกวาดหรือเขียนอักขระยันต์ บางอย่างผสมน้ำดื่มได้ เป็นยาสำคัญ

โดยปกติตุ๊กตาว่านยาถือเป็นเครื่องรางมีฤทธีเฉพาะตัว คุ้มครองบ้านเรือนให้อยู่เย็นเป็นสุข ดับภัยทุกข์ทั้งมวล ช่วยให้ค้าง่ายขายคล่อง

มหาว่านยาบางตัวฝนผสมหมึกเขียนยันต์ติดหัวเสาสี่มุมบ้าน ฤทธีจะช่วยปกปักรักษาคุ้มครองเจ้าเรือน

ดังได้กล่าวไปแล้วว่า มหาว่านยามีหลากรูปแบบ แต่ละรูปแบบก็มีช่องใช้ต่างกัน เช่น หากเป็นรูปพระพุทธ จะผสมหมึกสักเฉพาะส่วนศีรษะเพื่อป้องกันคุณไสย หรือ “สักกันของ”

รูปยักษ์รูปลิง สักหัว สักตัว ป้องกันอาวุธ ประเภทข่ามขลังหนังเหนียว รูปเจดีย์ หรือกรวยคว่ำ ใช้ผสมหมึกสัก 12 ขวัญ สักเพื่อให้สิ่งร้ายออกจากตัว เช่น สักให้คนไม่ดี ขี้เหล้าขี้ยา ขี้โกง สักคนบ้า ให้กลายเป็นคนดี ขณะเดียวกันก็กันสิ่งร้าย ไม่ให้ย้อนเข้าตัว

มหาว่านยาที่เป็นรูปเม็ดยาขนาดใหญ่กลมๆ ชนิดนี้ใช้ได้ทั้งกินทั้งสัก คือฝนหรือแคะผสมน้ำดื่ม แก้โรคที่รักษาอย่างอื่นแล้วไม่หาย รูปผู้หญิง รูปอย่างอีเป๋อพ่องัด (ไทใหญ่เรียกไอ้ยี่อี่อ่าม) ใช้ผสมชาด สักเพื่อให้เกิดเสน่หาในตัว

ก่อนสักหมอครูจะขอคำสัญญาจากผู้จะสักว่า ให้ใช้ในทางที่ถูกต้องนะ อย่าผิดลูกเขาเมียใคร หรือขืนใจกระทำชำเรา จะทำให้เป็นบ้า ไม่วุฒิจำเริญ

ความงาม ความสุนทรียะของมหาว่านยา เป็นเครื่องรางน่าสะสมยิ่ง เราเองเก็บได้ไม่มาก ด้วยว่าราคาลิบลับเกินจับถึง หลายคนสะสมเป็นชุด ๆ อย่าง ของคุณเชน เชียงใหม่ มีหลากหลายงดงามเรียงใส่ตู้ดูเก๋ และดูเหมือนทุกคนในชมรมเครื่องรางล้านนาต่างเก็บไว้หลากหลายรูปแบบ

ใครมีก็เอาออกมาอวดกันบ้าง เราผู้โชว์แต่ภาพเก่าๆ เกรงคนเขาจะเบื่อชม เอามาอวดกันเต๊อะ.

(ขอบคุณสล่าหนุ่ม ดนัย ศิริกาญจนากุล ช่วยพิสูจน์อักษร)